Amisos’un çevresinde bulunan bölgeler
Strabon’un anlatımına göre Amisos etrafında dört bölgeyle sarılmıștır.
Yaklașık MÖ 63- MS 19 yılları arasında yașamıș olan bu tarihî coğrafyacı zamanında
Amisos toprakları, genel adıyla Amisene,268 kuzeybatıda Gazelonitis,269 güneybatıda
Phazemonitis,270 güneydoğuda Phanaroia271 ve doğuda Pharnakia272 ile çevrilmiștir.
Batıda Gazelonitis ile ilgili olarak XII 3, 13: “Bu bölgenin (yani Gazelonitis’in)
bir kısmı Amisenelilere ait, ...” Daha sonra Amisos’un içerisinde yer aldığı Saramene
Bölgesi gelmektedir, XII 3, 14: “Gazelon’u Saramene ve Amisos takip eder, ...”
Doğuda ise Themiskyra ve Sidene yer almaktadır, XII 3, 4: ”Amisos kendi güzel șehir
bölgelerinin haricinde Amazonların oturduğu Themiskyra ve Sidene’ye de sahiptir.”273
V 1. 1 Batıda Gazelonitis ve șehri Gazelon
Strabon XII 3, 13: “Halys’in denize döküldüğü noktada Gazelonitis Bölgesi
bașlar ve Saramene’ye kadar devam eder, ...”
Gazelonitis ya da Gadilonitis ovası adını Gazelon ya da Gadilon șehrinden
almıștır. Bu ova Strabon’da Gazaluitis ve Gazelotos olarak da geçmektedir.274 Plinius
da nat. hist. VI 6’da275 “Gazelum” adlı bir șehirden bahsetmiștir: “Șimdi burada
Kytoros’dan 164 mil uzaklıktaki Sinope kolonisi bulunmakta; Sonra Varecum Irmağı,
Kappadokların kökeni, Caturia Gazelum șehri ve Toros eteklerinden gelerek Kataonia
ve Kappadokia içlerinden çağlaya çağlaya akan Halys Irmağı, sonra Gangre, Karusa,
Sinope’den 130 millik mesafede bağımsız Amison șehirleri ve ...”
Yukarıdaki alıntıda Plinius, yerleri aynı istikamette sıralamamıștır. Sinope’den
bașlayarak doğuya yönelmiș, sonra yine geriye dönmüștür, çünkü Sinope’nin
güneydoğusundaki Karusa șehrini276 Halys’ten sonra anmıștır. Strabon’dan farklı
olarak Plinius’da, Gazelum șehrinin Halys’in hangi tarafında yer aldığını tespit etmek
mümkün değildir.277
Strabon’da birbirinden biraz değișik biçimde dört kez, Plinius’da ise sadece bir
defa Gazelum olarak adı geçen șehir, modern tarihçilerin çoğu tarafından278 aynı yer
olarak kabul edilmektedir. Bu varyantlar arasında hangisinin tam doğru olduğu
belirlenememektedir. Plinius’da yazılanın doğru kabul edilmesi durumunda,
Strabon’daki farklılıklar arasında da bir denge sağlamak mümkündür. Bu çalıșmada
bölgeden sadece Gazelonitis, șehirden de Gazelon olarak söz edilmektedir.279
V 1. 1a Gazelonitis’in sınırları
Gazelon ve bölgesi Gazelonitis modern tarih kitaplarında, Kızılırmak’ın (Halys)
denize döküldüğü Bafra Burnu’nun 20 km güneyinde yer alan Bafra İlçesi civarında
gösterilmektedir.280 Gazelonitis ve Saramene bölgelerini ayıran sınır olarak İncesu
önerilmektedir.281 Paryadres, Kuzey Anadolu Kıyı Dağları,282 Vezirköprü civarında
olduğu tahmin edilen Phazemonitis’in karșısında güney sınırını olușturmuștur. Bu
teșhisle Gazelonitis, Halys alüvyon bölgesinin doğu yarısı olarak belirlenmektedir.283
Strabon XII 3, 13: “Bu toprakların (yani Gazelonitis’in) bir bölümünü
Amiseneliler sahiplenmekte, diğer bölümünü Pompejus, Deiotaros’a vermiștir, tıpkı
Pharnakia civarını ve Trapezus bölgesini Kolchis ve Küçük Armenia’ya kadar verdiği
gibi.”
Acaba Gazelonitis Bölgesi’nin bu bölümü Pompeius’tan önce de Amisenelilere
mi ait olmuștur? Weimert s. 123 șu açıklamayı getirmektedir: “Hem Themiskyra hem
de Gazelonitis daha Mithradatların yönetiminden önce Amisos’un kontrolü altında
bulunmuș olmalıdır.”
V 1. 1b Gazelonitis’in Amisos için vazgeçilmez önemi
Strabon XII 3, 13: “....., Tanrı’nın bereketli kıldığı, her tarafı düzlük ve doğanın
hiç bir nimetini esirgemediği bir bölge; Koyunları bile bol ve has yünlü, ki tüm
Kappadokia ve Pontos bu açıdan çok büyük bir kıtlık içerisindedir; burada bașka
yerlerde nadir görülen gazâller de (ceylanlar) vardır.” İtiraf etmek gerekir ki,
Gazelonitis ya da Gazelon isimlerinin Arapça kökenli “gazâl” kelimesinden geldiğini
düșünmemek elde değildir.
Strabon Gazelonitis’i olağanüstü verimli bir alüvyon bölgesi olarak yansıtmıștır.
Bölge, siyasal açıdan önem arzeden bir yerleșim yeri konumunda bulunmamıș, buna
karșılık bereketli topraklarıyla Amisos için pek mühim bir mana tașımıștır.284 Tarım
ürünleriyle Themiskyra’nın yanında Amisos’un ekonomik gücüne süreklilik
kazandıran temel kaynağı olușturmuștur.285 Weimert’e göre Gazelonitis’te Halys’in
denize döküldüğü civarda nehir tașımacılığının yapılmıș olduğu kanıtlanmıș
vaziyettedir.286 Has yün ve ceylan derisi ihracatı sayesinde Gazelonitis’in önemi
bölgede yüksek tutulmuștur.287
Mithradatların hâkimiyeti altında Gazelon’un, yöneticisi Amisos’ta oturan yerel
bir alt idare merkezi olarak Themiskyra șehriyle eșit konumda bulunmuș olması
muhtemeldir.288
kaynak:www.samsunantikaminos.com
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder